Tijdens deze studiekring hebben we in 12 avonden de Ethica van Spinoza bestudeerd. We hebben de Ethica in delen gelezen en na lezing van elk deel dit besproken, er over gediscussieerd en vragen behandeld. Bij het lezen is gebruik gemaakt van een studiewijzer, bestaande uit 8 modules, die aanwijzingen geeft die behulpzaam zijn bij het begrijpen van de Ethica. De studiewijzer bevat zelftoetsvragen die onderdeel waren bij de studiebijeenkomsten. De bijeenkomsten stonden onder leiding staan van Rikus Koops. De avonden vonden ongeveer een keer per maand plaats. Bij deze wil ik graag Rolph van de Wouw en boekhandel Praamstra bedanken die ruimte hebben geboden voor deze studiekring.
Meer informatie over de aanvankelijke opzet is te vinden in de folder bij de studiekring tevens zijn de eerste 20 pagina’s van de studiewijzer in te zien via onderstaande link.
Reactie deelnemers
De studiekring over Spinoza’s Ethica is degelijk voorbereid door Rikus. In een uitgebreide syllabus worden per hoofdstuk van het boek de essenties weergegeven en telkens afgesloten met een reeks vragen over dat hoofdstuk. Die vragen helpen heel goed om de tekst precies te lezen en de beantwoording helpt bij het zo goed mogelijk verwoorden van wat je hebt begrepen. Toch is het beslist niet ‘schools’, want er is ruimte genoeg voor gesprek en gezamenlijke interpretatie. En de begeleiding door Rikus is ook heel open, waardoor je samen onderzoekend door de tekst heen gaat. Al met al een heel prettige en leerzame ervaring.
—————————————–
De Ethica van Spinoza lezen is voor lezers die niet geschoold zijn in filosofie, een welhaast ondoenlijke opgave. Het web van technische begrippen en strenge opbouw van axioma’s, definities, stellingen en bewijzen is lastig te doorgronden, vooral omdat de begrippen beladen zijn met betekenis uit de geschiedenis van de filosofie. Wat meestal wel aanspreekt, zijn de introducties en slotwoorden van de hoofdstukken en sommige uitgebreide toelichtingen bij de stellingen. Ik had, voor ik aan deze studiekring deelnam, de Ethica twee keer gelezen. Beide keren met begeleiding van een docent. De eerste keer was dat Martin Olden, de tweede keer Paul Juffermans. Gelezen: voor zover ik erin kon doordringen! Dat hield in dat ik de bewijzen van de stellingen met alle terugverwijzingen naar voorafgaande stellingen maar zeer ten dele kon begrijpen.
Wat is nu het bijzondere van deze derde lezing? Dank zij de zeer goede voorbereiding van Rikus Koops beschikte de studiegroep over een uitmuntend hulpmiddel: de syllabus met opdrachten. Naast overzichten van de stof en leesinstructies waren er per hoofdstuk zo ongeveer 14 vragen en opdrachten geformuleerd. Naast vragen die bedoeld waren om te toetsen of de inhoud van de hoofdstukken en de inhoud van de begrippen duidelijk geworden waren, stonden de opdrachten die tot een persoonlijke positiebepaling t.a.v. de filosofie van Spinoza vereisten. Dit werkte uitstekend: niet meer alleen piekeren maar communiceren over dat wat je ervan begrepen denkt te hebben en zeggen wat daarvan de betekenis voor jezelf is.
Het ging niet gelijk van een leien dakje in de bijeenkomsten van de studiekring. Het aantal deelnemers dat zich kon of durfde uiten over de vragen was aanvankelijk niet groot. Geen wonder eigenlijk, want het abstractieniveau van hoofdstuk 1 is groot. Bovendien heet het ‘Over God’ en bij Spinoza denkt misschien toch niet iedereen aan theologie. Maar Rikus stelde zich zeer open op. Hoewel hij zich zeer diepgaand met Spinoza heeft beziggehouden, neemt hij niet de air van een autoriteit aan en laat merken dat ook voor hem nog veel dingen onduidelijk zijn. Zo werd het onderwerp bespreekbaar en werd de meningsuitwisseling intenser.
Deze derde lezing samen met anderen heb ik als zeer positief ervaren. Verder dan voorheen ben ik doorgedrongen in de denkwereld van Spinoza. Alle bewijzen heb ik nu bestudeerd, maar nog niet allemaal begrepen. Duidelijk is dat zijn wereldbeschouwing nog steeds belangrijke basisbeginselen voor mij inhoudt, maar ook tekent zich beter de beperking af die onvermijdelijk is nu de kennis van de wereld in ruim drie eeuwen zozeer is toegenomen. De vragen in de syllabus die daarop waren toegespitst, maakten dat zichtbaar voor ons.
Actualisering van deze filosofie zonder de diepgang ervan te verliezen is gewenst!